Их Юаны нэвтэрхий хууль

       Èõ Þàíû íýâòýðõèé õóóëü: Ýíý íü 1322 îíîîñ ºìíºõ Èõ õààíû ñî¸ðõîí áàòàëñàí õóóëü çàðëèãèéí ýìõýòãýë þì. "Íýâòýðõèé õóóëü" íü "Èõ çàñàã" õóóëüòàé çýðýãöýí áóþó óëìààð çàëãàìæëàí ýçýíò ã¿ðíèé äîðíîä õýñãèéí íóòàã äýâñãýð äýýð õ¿÷èí òºãºëäºð ¿éë÷èëæ áàéñàí Ìîíãîë õóóëü öààçûí ÷óõàë äóðñãàëò áè÷èã áèëýý. Ó÷èð íü ýäãýýð õóóëèéã Þàí ã¿ðíèé Ìîíãîë õààä áàòëàìæëàí ãàðãàæ áàéñàí þì. Óã õóóëü íü 10 òîì àíãè, 60 á¿ëýã, 2391 ç¿éëòýé òóõàéí íèéãìèéí àìüäðàëûí á¿õ õ¿ðýýã õàìàðñàí àãóóëãàòàé.

       Ýíý õóóëèéí îðøèëä "Ýòðíýýñ ÿíàãø äýëõèé äàõèí á¿õèé íü õýäèé Áîãä ãýãýýí ýçýí õýìýýí ýð¿¿ öààçûã áàéëãàæ, çàñàã áîëãîí ÿâóóëæ ÷àäàõã¿é. Òèéìèéí òóëä ýðäýì ýðäýìýýð óäèðäìîé" ãýæ çààæýý. Ýíä óëñ îðíû õóóëü öààç, ýðäýì óõààíûã õîñëóóëæ áàéæ ñàÿ çºâ óäèðäàí æîëîîäîõ áîëîìæòîé ãýæ ¿çæýý. "Èðãýí äàãàõã¿é áîëáîîñ ýðõã¿é öààçààð ÿëàëìîé" öààçûã áàñõ¿¿ çºð÷èõ áîëáîîñ ýð¿¿äýõ, àëàõûã õ¿ðòýýìîé. Èéì òóë óðä õààä ýð¿¿ã òîãòîîñîí íü ñ¿ðèéã áàäðóóëàõ áóñ çàñàãò òóñëóóëàõ íü áîëîé" õýìýýí òºð, ýðõ ç¿é, èðãýäèéí õîîðîíäûí õàðèëöàí õàìààðàë, ó÷èð õîëáîãäëûã òîäîðõîéëæýý.

       "Íýâòýðõèé õóóëü"-ä þóíû ºìíº Þàí ã¿ðíèé òºðèéí áàéãóóëàë, òºðèéí òºâ áàéãóóëëàãóóäûí ýðõ, ¿¿ðãèéã õóóëü÷ëàí áàòàòãàñàí áàéíà.

       Ýíý õóóëèéí òàâäóãààð õýñýãò õóëãàé, áóëààëò, äýýðýì, çàëèëàí ìýõëýõ, õóóðàõ, õ¿í àìü çýðýã ýð¿¿ãèéí ýðõ ç¿éí õýì õýìæýýã òîãòîîñîí þì.

       Ýíý õóóëüä Þàí ã¿ðíèé õ¿í àìûã ÿñ óãñààãààð íü 4 çýðýãò àãèëàí õóâààæ ýðõèéí áàéäëûã íü ÿëãàâàðòàé õóóëü÷èëæýý. ¯¿íä: Ýõíèé çýðýãëýëèéí õ¿ì¿¿ñò Ìîíãîë÷óóä, äýä çýðýãëýëä Òàíãàä, Ò¿ðýã, Óéãàð, Õîòîí, Àðàá çýðýã øàð ø¿äòýí õýìýýã÷èä, ãóòãààð çýðýãò èõýâ÷ëýí Àëòàí óëñûí íî¸ðõîëä áàéñàí óìàðäûí Êèäàí, Õÿòàä, Ǻð÷èä õ¿ì¿¿ñèéã õàìààðóóëæ áàéñàí áàéíà. Õàìãèéí äîîä çýðýãëýëä ºìíºä Õÿòàäûí íàíõèàäóóäûã îðóóëæ áàéñàí áàéíà. Õ¿í àìûã èíãýæ çýðýãëýñýí íü ¿íäýñ óãñààòàí òºäèéã¿é áàéëäàí äàãóóëàã÷èéí îìîã ñ¿ð, àíãè á¿ëãèéí ÿëãàìæòàé òîäîðõîéëñîí þì.

       Íýâòýðõèé õóóëü ¸ñîîð Ìîíãîë õ¿í õýðýã õèéñýí òîõèîëäîëä õºíãºëºëò ¿ç¿¿ëæ áàéõààð çààæýý. Æèøýýëáýë: Ìîíãîë õ¿íèé ¿ð õ¿¿õäèéã Óéãàð, Õÿòàä õ¿í õóäàëäàí àâ÷ øèâýã÷èí áîëãîõûã õîðèãëîõ, Ìîíãîë õ¿íèéã ººð óëñ îðîíä çîëèîñëîí ºãñºí ýòãýýä áîë òýðã¿¿í çýðãèéí õóóëü çºð÷èã÷ ìºí ãýõ ìýòýýð çààñàí áàéíà. Ýíý íü áàéëäàí äàãóóëàã÷èéí äàâóó ýðõèéã õóóëü÷ëàí áàòàëãààæóóëñàí õýðýã þì.

       Èõ Þàí óëñûí õóóëü öààçûí áè÷èã: 1320 îíä 2539 õóóëü, ä¿ðìèéã ýìõýòãýñýí "Èõ Þàí óëñûí õóóëü öààçûí áè÷èã" 10 õýñýãòýéãýýð áàòëàãäàí ãàðñàí. Óã öààç áè÷èãò òºðèéí áàéãóóëëàãà, ò¿øìýäèéí ¸ñ, çàñàã çàõèðãààíû õóâèàð, àëáàí òàòâàð, àæ àõóé, ºì÷ õºðºíãº, ºâ çàëãàìæëàë, öýðãèéí ¿éë àæèëëàãàà, ãýìò õýðýã, ÿë øèéòãýëèéí òóõàé ºðãºí õýìæýýãýýð çààæýý. Óã öààç áè÷èãò öààçààð àâàà÷èõ, õîðèõ, öºëºõ, ¿éëòã¿¿ëýõ, òóéâàíäàõ, ÷àâ÷ðàãäàõ, õºðºí㺠õóðààõ, òóøààë áóóðóóëàõ, òîðãîõ ÿë øèéòãýë¿¿ä áàéõààð òîãòîîñîí áàéäàã.