Хала журам

"Õàëõ æóðàì" Ìîíãîëûí õóóëü öààçûí íýí ÷óõàë äóðñãàëò áè÷èã ìºí. Ýë áàðèìò áè÷ãèéã òóñãàéëàí ñóäàëñàí äýä äîêòîð Ñ.Æàëàí-Ààæèâ "Õàëõ æóðàì"-ûã Ìîíãîë õóóëü öààçûí øèëäýã áóþó äýýä íü õýìýýí ¿çæýý.  

Ìàíæ íàð Ìîíãîëä øóóä ººðèéí õóóëü öààç òîãòîîí ÿâóóëàõààñ áîëãîîìæèëæ Ýíõ-Àìãàëàí õààí "Øèíý äàãàñàí õàëõ íàðûã òºð òýäíèé õóóëü ¸ñîîð áîëòóãàé" õýìýýí çàðëèã áóóëãàñàí áàéíà. 1709-0795 îíû õîîðîíä õàëõûí õààä, íî¸ä, òºð øàøíû òîìîîõîí ç¿òãýëòí¿¿ä á¿ãä 20 ãàðóé óäàà ÿíç á¿ðèéí ãàçàð öóãëàðàí õóðàëäàæ, "Õàëõ æóðàì"-èéã õýëýëöýí  òîãòîîñîí áàéíà. "Õàëõ æóðàì" íü Ìîíãîë îðîí Ìàíæ ã¿ðíèé çàõ õÿçãààð áîëîí õóâèðñàí ¿åèéí íèéãìèéí àìüäðàëûí îëîí òàëûã õóóëü÷èëàí òóñãàñàí ÿíç á¿ðèéí òºðëèéí ýðõ ç¿éí õýì õýìæýýíèé öîìèðëîã þì.

"Õàëõ æóðàì"-ä çàõèðãààíû ýðõ ç¿é þóíû ºìíº ºðòººíèé àëáàíä õîëáîãäîõ õàðèóöëàãà áîëîí ãýìò õýðãèéã îíöëîí àâ÷ ¿çæýý. Ýíýõ¿¿ õàðèëöààã çîõèöóóëàõäàà ºðòººëºí ÿâàãñäûã õýðãýì çýðãýýð íü àíãèëæ, õýðýãëýõ óëàà, ø¿¿ñíèé õýìæýýã õàðèëöàí àäèëã¿é òîãòîîí, ò¿¿íèéã ñààòóóëàõ áóþó òàñàëáàë õ¿ëýýõ õàðèóöëàãà, îíîãäîõ ÿëûã òîäîðõîéëîí çààæýý. Íýí òýðã¿¿íä "Õóòàãòûí ãýãýýí õààøàà ÷ ÿâñàí ýðòíèé 7 õîøóóíä õýëýëöñýíèé ¸ñîîð óëàà ø¿¿ñ õýìæýýã¿é. Óëàà ø¿¿ñ òàñàëáààñ õàìàã þìûã íü òàëæ, ñàíä áàðü" ãýæýý. Õóòàãòûí ãýãýýíèé äàðàà àéìãèéíõàí, õàòàí, âàí, áýéë áóñàä çýðýã õýðãýì á¿õèé íî¸ä îðæ, çîõèõ õýìæýýíèé óëàà ø¿¿ñ õýðýãëýæ áàéõààð çààñàí áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí ºðòººíèé àëáà õààã÷èä ýë÷ýýñ ìàë áóðóóëàõ áóñäààñ õóëãàéëæ, óëàà íèéë¿¿ëýõ, àëáàíä íèéë¿¿ëñýí òàðãà òýâýýðýã ñàéòàé ìàëûã ìóóãààð ñîëèõ, ýë÷èä èðò ¿ç¿¿ðò õàëäàõ, àðõè ºãºõ, ºðòºº óëààãààð ÿâàãñàä çàìààñ ãàæèæ àéë õýñýõ, áîîñ áóþó íÿëõ óíàãàòàé ã¿¿ã äàé÷ëàí óíàõ, ãýãýýíèé ìàë ñ¿ðãýýñ óíàà óíàõ, õýðýýñ õýòýðñýí îëîí óëàà õýðýãëýõ, àðõè äàðñ õýðýãëýõ çýðãèéã õîðèãëîæ, çºð÷⺺ñ õýäýí àðâàí ìàëààð þìóó, åñººð òîðãîí øèéòãýæ  áàéæýý.

"Õàëõ æóðàì"-ä õóëãàéí ãýìò õýðýã òîìîîõîí áàéð ýçýëæ áàéíà. Ìàë, òàðèà, ñàíãèéí õºðºíãº, ýäëýë õýðýãëýë çýðãèéã õóëãàéëñàí ãýìò ýòãýýäèéã õºðºíãèéã íü õóðààõ òàøóóðäàõ, áààëàõ, åñ òîðãîõ, õýäýí àðâàí áîäîîð òîðãîõ, çîëèî àâàõ, äºíãºëºõ, õýò õóòãà çýðýã ýäýëæ õýðýãëýæ áóé ç¿éëýýñ àâàõ, øàõààíä îðóóëàõ øèéòãýë îíîãäóóëæ áàéâ. Ò¿¿í÷ëýí ãýìò ýòãýýäýýð í¿ãëèéã íü íàìèí÷ëóóëæ õýäýí ìÿíãàí óäàà áóðõàíä ìºðã¿¿ëýõ áóþó õýäýí çóóí óäàà ãîðîî ýðã¿¿ëæ áàéñàí íü øàøíû ìºðãºëèéí çàí ¿éëèéã õóóëü ç¿éí àëáàäëàãàòàé õîñëóóëàí øèéòãýõ òîõèðñîí àðãà áàéæýý. Ýë õóóëüä çààñíààð àíõ óäàà ìàë õóëãàé õèéâýë 20 áîäîîð òîðãîõ áºãººä àðâàí õÿçààëàí, àðâàí ø¿äëýí íàñíû ìîðü ¿õýð áàéõ õèéãýýä, õî¸ð ãóðàâ äàõü óäààãàà õóëãàé õèéâýë óëàì õ¿íäð¿¿ëýí øèéòãýæ áàéõààð çààñàí áàéíà.

"Õàëõ æóðàì"-ûí ãýðëýëò, ãýð á¿ëèéí õàðèëöààã çîõèöóóëñàí çààëòóóä íü ñàäàð ñàìóóíûã õîðèãëîæ, ãýð á¿ëèéã õàìãààëàõ, áýõæ¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí øèíæòýé áàéíà. Íî¸ä, òàâíàíãóóä àâàé /îõèí/ äýýð àâàé íýìæ àâàõ, íî¸ä, íî¸ä çóóðàà ñ¿é ºã÷ àâàëöàõ, íî¸ä 3 õîøóóíû çóóðàà õàðö õ¿íèé ñ¿éã àâàõ, íî¸ä, íî¸äûí õàòàíä, íî¸ä õàðö õ¿íèé ýìä, õàðö õ¿í íî¸íû õàòàíä, õàðö õ¿í õàðöûí ýìä îðîõ, õºíæëèéí çàõààñ òàòàõ, íî¸ä õóðèìëàñàí áîëîîä ººð òàâíàíä ºãºõ, õóðèìã¿é ºãºõ, ýì õ¿í ýð õ¿íèé ºâºðò îðîõ, õýí õ¿íèé ñ¿éò îõèíûã ñ¿éã¿é ãýæ íî¸íä õóäàë õýëæ ºãºõ, õàí õ¿íèé îõèíûã õàðö ñ¿éëýõ çýðãèéã õóóëüä íàðèéâ÷ëàí çààæýý. Ýäãýýðèéã çºð÷ñºí ýòãýýäèéã ìàëààð òîðãîõ, ýä õºðºíãèéã íü õóðààí àâ÷ àíçààð áîëîí åñººð òîðãîõ, áîîëûí áîîë áîëãîõ, öààçààð àâàõ ÿë îíîîí øèéòãýæ áàéæýý. ßëàíãóÿà ñàäàð ñàìóóíûã îíöëîí æèãøèæ, õºíæëèéí çàõààñ òàòâààñ ãóðâàí åñºä, ýì õ¿í ýð õ¿íèé ºâºðò îðâîîñ 3 åñºä òîðãîæ áàéñàí àæ. Ãýðëýëò ãýð á¿ëèéí õàðèëöàà íü ÿçãóóð óãñààíû õàìààðàë õ¿÷òýé òóñ÷ áàéñíûã äàðààõ çààëòóóäààñ õàðæ áîëíî. ¯¿íä: Õààí õ¿íèé îõèí àâàéã õàðö õ¿í ñ¿éëýõ áºãººñ öàãààí òýìýý ìºíãºí áóéëòàé, öàãààí ìîðü, áóëãàí ìîëöîãòîé, ìºíãºí àÿãà àðõèàð ä¿¿ðãýí í¿õã¿é ñóâä ýðäýíý ýäãýýðýýð ñ¿éëñýíèéã òîîöíî. Íî¸ä òàâíàíãóóäûí îõèíûã ãóéâààñ ìºíãºí àÿãà, ñóâä, àðõè õ¿ðãýâýýñ òîîöíî. Õàðö õ¿í ººð çóóðàà ñ¿éëýõ áºãººñ àðõè áîëîí õîíèíû ãýäýñ äîòîð , ýâýð òóóðàé ã¿éöýä áîëáîîñ òîîöíî ãýõ ìýò.

"Õàëõ æóðàì"-ä èðãýíèé áîëîí çàõèðãààíû ýðõ ç¿éí çàðèì õýì õýìæýýã òîãòîîæýý. ¯¿íä: þóíû ºìíº íóòàã áýë÷ýýð, õºðºí㺠ýçýìøèõ, àøèãëàõ, õºðºí㺠ºâëºõ, õóäàëäàà àðèëæàà õèéõ, çýýë àâàõ, ºð àâëàãà áàðàãäóóëàõ çýðýã ºì÷èéí õàðèëöààíä õàìààðàãäàõ ç¿éë¿¿ä ãîë òºëºâ îðæ áàéíà. ßëàíãóÿà "÷îíûí õººñºí áà áîðîî øóóðãàíä óðóóäñàí õîíèíîîñ çóóí õîíü áîë íýã øèëäýã, 2 äóíäæèéã èä", "2 õ¿í çýðýãöýæ ºòºã ¿çýõýýð èðýýä áóëààöàëäâààñ õýí óðüòñàí íü àâòóãàé" ãýõ ìýò çààëò áàéãàà íü í¿¿äýë÷ ìàë÷äûí àìüäðàëûí õýâ ìàÿã, ýðõýëæ áóé àæ àõóéí îíöëîãîîñ óðãàí ãàðñàí ºâºðìºö çààëòóóä þì. ̺í ýë õóóëüä " Ìîðèí óðàëäààíû òóõàé" òóñãàéëàí õóóëü÷èëñàí íü àðãàã¿é ë Ìîíãîë õóóëèéí îíöëîã ãýëòýé.

"Õàëõ æóðàì"-ä àðõè óóõûã õîðèãëîõ òóõàé íýìýëò îðóóëæ, ëàì íàð áîëîí àëáàí ¿¿ðãýý ã¿éöýòãýæ áàéãàà õ¿í àðõè äàðñ õýðýãëýõèéã õàòóó öýýðëýõ,òýð ÷ áàéòóãàé òýäýíä àðõè ºãñºí þìóó, óóñíûã íü íóóí äàðàãäóóëñàí ýòãýýäòýé õàìòàä íü íýãýýñ õî¸ð ìîðèîð áààëæ áàéæýý.